Klasztor Santa Maria de Montserrat (Monestir de Montserrat) to najważniejsze sanktuarium maryjne w Katalonii i drugi po Santiago de Compostela ośrodek pielgrzymkowy w całej Hiszpanii. Ten
benedyktyński klasztor, położony na wysokości 720 metrów w spektakularnym masywie górskim
Montserrat, stanowi symbol katalońskiej tożsamości narodowej i kultury. Kompleks znajduje się około 40 kilometrów na północny zachód od
Barcelony, a już sam dojazd przez malowniczą katalońską wieś dostarcza niezapomnianych wrażeń.
Według lokalnej legendy drewniana rzeźba
Czarnej Madonny zwana La Moreneta została odnaleziona w górskiej grocie około 880 roku. Tradycja głosi, że gdy biskupi próbowali przenieść figurę do
Barcelony, stała się tak ciężka, że nie można było jej ruszyć - znak, że Madonna pragnie pozostać w górach. W miejscu odnalezienia powstała niewielka kaplica Santa Maria, która z czasem stała się najważniejszą spośród licznych pustelni w górach. Klasztor został założony między 1025 a 1035 rokiem przez opata Olibę de Besalú w miejscu tej kaplicy, a na przestrzeni wieków stał się jednym z najważniejszych ośrodków kultu maryjnego w Europie. Obecnie czczona figura La Moreneta to romańska statuetka z XII wieku wykonana z drewna topoli, mierząca 95 centymetrów wysokości i przedstawiająca Matkę Bożą z Dzieciątkiem. Od 1881 roku jest oficjalną patronką Katalonii.
Tragiczne zniszczenia podczas wojen napoleońskich w 1808 roku spowodowały niemal całkowite zburzenie klasztoru przez francuskie wojska. Kompleks został odbudowany w XIX wieku dzięki wielkiemu wysiłkowi wiernych i narodowym zbiórkom pieniędzy, a jednocześnie znacznie powiększony. W czasach dyktatury Franco klasztor odegrał kluczową rolę w ochronie katalońskiej kultury - pomimo oficjalnych zakazów, w klasztornej drukarni wydawano czasopisma w katalońskim języku, a msze celebrowane były po katalońsku.
Bazylika i sanktuarium Czarnej Madonny
Sercem kompleksu jest bazylika pod wezwaniem Matki Bożej z Montserrat (Santa Maria de Montserrat) z XVI wieku, której współczesna fasada pochodzi z 1968 roku. Po lewej stronie fasady zachowały się fragmenty średniowiecznych krużganków ze starego klasztoru. Wnętrze bazyliki, choć nieco ciemne, zachwyca bogatym wystrojem powstałym na przestrzeni wieków. Pierwotna renesansowa struktura z XVI wieku została wzbogacona w kolejnych stuleciach o elementy różnych stylów, tworząc harmonijną całość o majestatycznym charakterze.
Celem pielgrzymek jest cudowna figura Czarnej Madonny umieszczona w sanktuarium za głównym ołtarzem. Dostęp prowadzi osobnym wejściem przez długi korytarz ozdobiony wizerunkami świętych. Pielgrzymi mogą dotknąć prawej dłoni figury, co według tradycji przynosi szczęście. Madonna trzyma w prawej ręce sferę symbolizującą wszechświat, podczas gdy Dzieciątko Jezus błogosławi prawą dłonią i trzyma szyszkę sosnową - symbol życia i odrodzenia. Ciemny kolor figury, od którego pochodzi nazwa "La Moreneta", to rezultat wiekowego dymu świec płonących u stóp Madonny. Od 1881 roku jest oficjalną patronką
Katalonii. Aby uniknąć długich kolejek, najlepiej odwiedzać sanktuarium po południu, gdy wyjadą grupy zorganizowane.
Życie monastyczne i tradycje
Współczesny kompleks to rozległy zespół budynków sakralnych i usługowych, w którym żyje około 76 mnichów benedyktyńskich kontynuujących regułę świętego Benedykta "Ora et labora" (módl się i pracuj). Wspólnota prowadzi intensywne życie duchowe, celebrując codziennie oficjum brewiarzowe i mszę świętą. Dzięki pełnej infrastrukturze - restauracjom, sklepom, stacji pierwszej pomocy - kompleks może obsłużyć miliony pielgrzymów i turystów odwiedzających sanktuarium każdego roku.
Szczególną tradycją klasztoru jest chór chłopięcy Escolania - jeden z najstarszych chórów chłopięcych w Europie, działający od 1307 roku zgodnie z dokumentami historycznymi. Młodzi choriści mieszkają w klasztorze podczas nauki i codziennie o godzinie 13:00 śpiewają mariańską pieśń "Virolai", kontynuując wielowiekową tradycję liturgiczną.
Muzeum i biblioteka
Museu de Montserrat prezentuje jedne z najcenniejszych zbiorów w Katalonii - obiekty archeologiczne z Ziemi Świętej, cenne naczynia liturgiczne oraz wybitną kolekcję malarstwa europejskiego. W zbiorach znajdują się dzieła El Greco, Caravaggio, Tiepoło, Claude'a Moneta, Edgara Degasa, Pablo Picassa, Ramona Casasa i Salvadora Dalíego. Biblioteka Scriptorium Biblicum et Orientale posiada ponad 200.000 rękopisów i druków, w tym słynny "Llibre Vermell de Montserrat" z 1399 roku - zbiór średniowiecznych pieśni duchownych i świeckich.
Z tarasów widokowych roztaczają się spektakularne panoramy na skalne iglice masywu i katalońską równinę. Najlepsze ujęcia fotograficzne można wykonać podczas złotej godziny, kiedy skały nabierają ciepłych, złocistych barw. Do klasztoru można dojechać samochodem, autobusem lub malowniczą kolejką zębatą z Monistrol de Montserrat.
